Mother's Day Special - कोथिंबीरीच्या वड्या (Traditional Maharashtrian Cilantro Snack)

     माझ्या आणि मम्माच्या खाण्याबद्दलच्या आठवणी ती मला रोज न कंटाळता जेवायला भरावयाची तेव्हापासूनच्या आहेत. न कंटाळता अशासाठी म्हणाले कारण मी तेव्हा जेवायला सुमारे 1 ते 1.5 तास लावयचे. त्यामुळे मला दूध देणे, जेवण भरवणे हा माम्मासाठी एक मोठा उद्योगाच असायचा. शेजारच्या काकू तर मम्माला म्हणायच्या की, "तिला दूध देण्याआधी तुम्ही स्वतः कपभर दूध पीत जा." मी मुळात खूप सावकाश जेवायचे आणि त्यातून माझ्या बऱ्याच आवडी निवडी होत्या. त्यामुळे "अगं, पटापट खा. रेंगाळू नको. नुसती तंद्री लावून बसू नको." अशी वाक्ये सतत कानावर पडायची. "आवडत असलेला पदार्थ आवडून खायचा आणि आवडत नसलेला पदार्थ न आवडून खायचा" असा आमच्या घरातला नियम होता. तो नियम मलाच सर्वात जास्त जाचक होत असल्यामुळे माझी कुरकुर असायची. या सगळ्यावर उपाय म्हणून मम्मा बरेच नवीन, fancy पदार्थ करायची. ते करताना मला उल्लू बनवण्याची पूर्ण खबरदारी घेतली जायची. म्हणजे कटलेट, पाव भाजीच्या नावाखाली कुठल्याही भाज्या खपवणे, चॉकलेट केक च्या नावाखाली नाचणीचे पीठ घातलेला केक खायला घालणे किंवा वांग्याची मसालेदार भाजी ही कशी veg चीकन असते हे पटवणे असे प्रकार सर्रास व्हायचे. नंतर पुढे माझ्या या सगळ्या सवयी बदलल्या आणि मी सगळं आवडून खायला लगले. पण तरीही जेवतानाची ती सगळी वाक्य बदलली नाहीत. फक्त आता त्या वाक्यात माझ्याऐवजी आरवचं नाव असतं आणि ती वाक्य आता मम्मा ऐवजी मी म्हणते एवढंच. पण मम्माकडून मी जसे उत्तम पदार्थ करायला शिकले तसच मुलाला उल्लू बनवायलाही शिकले असणार. 
     मी आज जे काही पदार्थ बनवते त्यातले बरेचसे मी मम्मा कडून शिकलेले आहे. आणि नुसतेच पदार्थ शिकले असं नाही तर मुळात ते बनवण्याची आवड, त्यातले perfection, त्यासाठी लागणारा सराव, नवीन प्रयोग करून बघण्याची इच्छा हे तिच्याकडून मिळाले आहे. लहानपणी एखादा पदार्थ आज मी करणार असं मी म्हणाल्यावर मला तिनी कधी नुसता तो पदार्थ शिकवला नाही तर त्यासाठी लागणारी तयारी करण्यापासून ते नंतर सगळं जागच्या जागी ठेवून ओटा पुसून घेण्यापर्यंत सगळं मी करावं असा तिचा आग्रह असयचा. आणि एवढं सगळं करूनही परत वेळेत जेवायला वाढलं पाहिजे यासाठी कशा प्रकारे वेळेचं नियोजन करायचं हे सुद्धा तिनी शिकवलं. शिवाय त्या पदार्थात घटक टाकताना चवीबरोबरच पौष्टीकतेचाही विचार केलेला असायचा. त्यामुळे नुसत्या पाककृतीच नाही तर एकूणच पदार्थ बनवण्याची पद्धत आणि त्यामागचा विचार हे सगळच मी नकळत शिकत गेले. 
     माझं सगळ लहानपण वाई मध्ये गेलं. महाबळेश्वरला जाताना वाटेत वाई लागत असल्यामुळे जाता जाता थोड्या वेळासाठी आमच्याकडे डोकावणारे चिक्कार पाहुणे आमच्याकडे येत असतात. अशा अचानक आलेल्या पाहुण्यांसाठी खायला किंवा जेवायला  काय करायचं याच्या असंख्य कल्पना माम्माकडे आहेत. आणि एकदम बरीच लोकं जेवायला आली आहेत असेही अनेकदा होत असल्याने किती जेवण लागेल याचा खूप चांगला अंदाजही तिला आहे. एकूणच पदार्थ बनवणे आणि लोकांना खायला घालणे तिला अत्यंत आवडते. मी माझ्याकडे इथे अमेरिकेत कोणी येणार असले की आदल्या दिवशी तिला call करून काही ideas घेते. 
     माझ्या लहानपणी वाईत फारशी हॉटेल नव्हती आणि जी होती तिथे आम्ही जाऊन खाऊ शकू इतकी बरी नव्हती. त्यामुळे जे काही वेगळे पदार्थ खायचे आहेत ते मम्मा घरीच बनवायची. आम्ही फर्माइश केलेले नवीन पदार्थ बनवण्यात मम्मा एकदम पटाईत होती. दर रविवारी "काहीतरी वेगळं आणि मस्त" या अटीत बसेल असं बनायचं. आमच्या प्रत्येक वाढदिवसाला खास मेनू तर असायचाच पण शिवाय दरवर्षी माझ्या डोक्यात केक साठी नवीन idea यायची. त्यानुसार मम्मा वेगवेगळ्या आकाराचा केक बनवायची. नंतर ती cake च्या order घ्यायला लागली. कित्येक वर्ष ती खूप विविध आकाराचे आणि theme चे cake बनवून द्यायची. तिच्याबरोबर cake चे icing, decoration करणे हा माझा आवडता छंद होता. कधी tv वर नवीन पदार्थ पहिला की तो मम्मा करून बघयची. त्यामुळे Pizza, Chinese, Sizzler, रुमाली रोटी, पंजाबी भाज्या, चिकन बिर्याणी यासारखे अगणित पदार्थ मी हॉटेलमध्ये खायच्या कितीतरी आधीपासून घरी खात होते. आमच्याकडे काही कार्यक्रम असला की माझ्या मैत्रिणी किंवा मम्माच्या मैत्रिणी या वेळी मम्मानी काय नवीन केलं असेल म्हणून वाट बघायच्या. 
     वाईत हॉटेल नाही म्हणून सगळे पदार्थ घरी करून बघण्याला सुरुवात झाली असली तरी त्याला फक्त हे एकच कारण नव्हतं. घरी आपल्या आवडीनुसार त्या पदार्थाची चव सुधारता येते. त्यात वापरलेले घटक पदार्थ उत्तम दर्जाचे आहेत हे आपल्याला माहीत असतं. पदार्थ सर्वांना पुरेसे आणि स्वस्तात होतात. आणि सर्वात महत्वाचं म्हणजे ते आपण स्वतः बनवण्याचा आनंद मिळतो. मला आठवतंय की लहानपणी कित्येकदा काही नवीन पदार्थ बनवायचा ठरला की घरातले सगळेजणं त्यात सामील व्हायचे. आधीची मदत करण्यापासून ते नुसतीच लुडबुड करून, अधून मधून वास घेत, अजून शिजलं की नाही ते बघण्यापर्यंत सगळ्या कामात आम्ही सगळे बुडून गेलेलो असयचो. अशा एकत्र घालवलेल्या कित्येक रुचकर संध्याकाळी माझ्या आठवणीत आहेत.
     उन्हाळ्याच्या सुट्टीतसुद्धा वाड्यातले सगळे एकत्र येऊन पापड, कुरडया, पापड्या करायचे तेव्हा खूप मज्जा यायची. याशिवाय मम्मा बेदाणे, बटाट्याचे वेफर्स सुद्ध्या घरी करयची. या सगळ्यात तिला मदत करणे हा माझा अत्यंत आवडत उद्योग होता. 
     अनेक नवीन पदार्थ करून बघणे आणि त्यात प्रयोग करणे हे आमच्या घरात नेहेमी चालू असल्यामुळे काही फसलेल्या प्रयोगांचे गमतीदार किस्सेही आहेत. एकदा मम्मा नुकतीच icecream शिकली होती आणि ते घरी करून बघणार होती. असे नवीन काही करणार म्हणाल्यावर बाबाची प्रयोगशीलता खूपच उफाळून येत असे. (अर्थात त्यातूनच खूप नवीन मस्त पदार्थ बनले हे मान्य करायला हवे.) तर icecream च्या वेगवेगळ्या flavours करून बघू म्हणून बर्फाच्या tray मध्ये प्रत्येक कप्प्यात वेगळ्या चवीचे icecream बनवून सेट करत ठेवले. मुळात icecream खायला मिळणार म्हणून आम्ही खूप टुकत बसलो होतो. आणि त्यातून एवढी वेगवेगळी icecreams केली म्हणाल्यावर तर खूपच खुशीत होतो. खूप वाट बघून शेवटी icecream सेट झाल्यावर खायला घेतलं आणि लक्षात आलं की ते भलतंच घट्ट बनलं आहे. म्हणजे नुसतं गोठून घट्ट नाही तर काहीसं पिठूळ, वडीसारखं. ते खाणं अशक्य होतं म्हणून शेवटी हिरमुसून ते बेसिन मध्ये फेकून दिलं. दुसऱ्या दिवशी सकाळी उठून बघतो तर ते icecream बेसिन मध्ये तसंच्या तसंच. ते बघून मात्र आमची हसता हसता पुरेवाट झाली. झालं होतं असं की नेमकं त्यावेळी icecream मध्ये घालण्यासाठी आणलेल्या मिल्क पावडर मध्ये बहुतेक आधीच corn starch घातलेला होता. त्यामुळे icecream चं सगळं प्रमाण बिघडलं आणि त्याचा न वितळणारा घट्ट ठोकळा बनला होता. त्यानंतर अक्षरशः हजारोवेळा अतिशय सुंदर, मुलायम, अनेक वेगळ्या flavours चं icecream अगदी कंटाळा येईपर्यंत खाल्लं आहे. पण त्यावेळच्या फसलेल्या icecream ची आठवण काढत आम्ही अजूनही खूप हसतो. 
     मम्माला खाणे बनवण्याची आणि लोकांना खिलवण्याची जशी हौस आहे तशीच ते लोकांना शिकवण्याची सुद्धा आहे. त्यातूनच तिनी coocking class मधून अनेक विविध प्रकारच्या, देशी, विदेशी, पारंपारिक आणि पूर्णतः आधुनिक, स्वतः शोधून काढलेल्या अशा पाककृती शिकवायला सुरुवात केली. वर्षभर असे classes चालू असले तरी मे महिन्याच्या सुट्टीत ते जोरात चालत. माझ्या त्या classes च्या तर इतक्या मस्त आठवणी आहेत. दुपारी साधारण 1 वाजता हे class असायचे म्हणून त्याच्या आधी आम्ही आमची दुपारची जेवणं आटपायचो. म्हणजे अक्षरशः उगाच थोडसं काहीतरी खाऊन उरकायचो. त्या जेवणात माझं आणि दादाचं लक्षच नसायचं. आणि मग 3 वाजता class संपला आणि सगळे घरी गेले की मग अक्षरशः हॉटेल सारखं हवं ते order करून मस्त ताव मारता यायचा. तेव्हा सुट्टी असली की मी तिच्या कित्येक class मध्ये लुडबुड केलेली आहे. त्यातून मीही नकळत शिकत गेले. आता इथे अमेरिकेत मी स्वतः सुद्धा अनेक cuisines चे आणि मुख्य म्हणजे healthy food चे coocking class घेते ते मम्मा, बाबाच्या प्रोत्साहनामुळेच शक्य झालं आहे. 
     पदार्थ कशा पद्धतीनी बनवावेत, त्यात काय प्रमाणात घटक पदार्थ घालावेत, त्याची पौष्टिकता कशी वाढवावी, वेगवेगळ्या वयोगटातील लोकांच्या गरजेनुसार आहारात काय असावे, तो पदार्थ कसा खावा आणि एकूणच अशा प्रकाराने पदार्थ बनवण्याची सवय आपल्या रोजच्या जीवनशैलीचा भाग कशी करावी असा सगळा विचार अनेक लोकांपर्यंत पोचावा असे नेहेमीच मम्मा, बाबाला वाटते. त्याच विचारातून मागे काही वर्षांपूर्वी मम्मानी 'आम्ही सारे खवय्ये' या 'झी मराठी' वाहिनी वरच्या कार्यक्रमात काही अत्यंत नाविन्यपूर्ण, चविष्ट आणि पौष्टिक पदार्थ दाखवले होते. नंतर मी आणि बाबा सुद्धा परत या कार्यक्रमात गेलो आणि अजून काही पदार्थ दाखवले त्याचे video तुम्ही पहिले असतील. या माध्यमातून अनेक लोकांपर्यंत हा विचार पोचला. अजूनही कितीतरी लोक त्याबद्दल विचारत असतात. याशिवाय मम्मा, बाबा मिळून अनेक ठिकाणी पौष्टिक आहार, संतुलित जीवनशैली, व्यायाम, stress management यासारख्या असंख्य विषयांवर गेली अनेक वर्ष भाषणं देणे, workshop घेणे यासारखे उपक्रम करत असतात. त्यातून शाळेत जाणारी वाढत्या वयाची मुले, गर्भवती बायका, जेष्ठ नागरिक, नोकरी करणारे लोक अशा वेगवेगळ्या वयाच्या लोकांच्या विशिष्ठ गरजांचा विचार करून सल्ला देतात. शिवाय ते दोघे मिळून 'मराठी खाद्यसंस्कृती' नावाचा blog लिहितात. यात अनेक पारंपारिक, नाविन्यपूर्ण, पौष्टिक, चवदार पाककृती आणि त्या बनवण्यामागचा विचार तुम्हाला वाचायला मिळेल. 
     आजपर्यंत माम्माकडून शिकलेल्या अगणित पाककृती मी माझ्या 'किचन' मध्ये नेहमीच करत आले आहे. आज Mother's Day च्या निमित्ताने या सगळ्या आठवणी जाग्या झाल्या. आज मम्माच्या आवडीच्या कुठल्यातरी पदार्थाची पाककृती लिहावी असं मनात होतं पण तिच्या आवडीनिवडी काही नसल्या तरी अमुक एकच असा, तिला खूप आवडणारा पदार्थ तिला स्वतःला सुद्धा आठवणार नाही. त्यामुळे ती नेहमी करत असलेल्या आणि मीही तिच्याकडूनच शिकलेल्या माझ्या अत्यंत आवडीच्या कोथिंबीरीच्या वड्यांची पाककृती  मी आज सांगणार आहे. 




साहित्य: (साधारण 20 वड्यांसाठी)

2 कप निवडलेली कोथिंबीर, 3/4 कप हरभरा डाळीचे पीठ, 2 टीस्पून तीळ, 1/2 टीस्पून ओवा, 1/4 टीस्पून हळद, 1/4 टीस्पून तिखट, 1 टीस्पून धन्याची पावडर, 1 टेबलस्पून तेल, 1 टीस्पून लसूण पेस्ट, 1/2 टीस्पून आलं पेस्ट, 1/4 कप पाणी, चवीनुसार मीठ. 

(Ingradients: For 20 pieces
2 cup cilantro leaves, 3/4 cup chickpea flour, 2 teaspoon sesame seeds, 1/2 teaspoon ajwain /carom seeds, 1/4 teaspoon turmeric powder, 1/4 teaspoon chili powder, 1 teaspoon coriander powder, 1 tablespoon oil, 1 teaspoon garlic paste, 1/2 teaspoon ginger paste, 1/4 cup water, salt to taste) 



कृती: 

• निवडलेली कोथिंबीर धुवून घ्या आणि बारीक चीरा. 
• एका पातेल्यात पाणी तापत ठेवा. 
• एका बाऊल मध्ये कोथिंबीर घ्या आणि त्याच्यात पाणी सोडून बाकीचे सर्व साहित्य टाका. हे सर्व कोरडे घटक नीट मिसळून घ्या. 
• या मिश्रणात अंदाज घेत साधे पाणी मिसळा आणि त्याचा घट्ट गोळा तयार करा.
• या गोळ्याचे दोन भाग करून त्याचे रोल करा. 
• एखाद्या रोळीला (तळाला भोकं असलेले भांडे) थोडेसे तेल लावा आणि त्यात हे रोल ठेवा. 
• तोपर्यंत पातेल्यातील पाणी तापले असेल. त्यावर रोळी ठेवा आणि वर झाकण ठेवा. 
• अधून मधून रोल फिरावर रहा आणि सर्व बाजूनी एकसारखी वाफ मिळेल याची काळजी घ्या. 
• रोल साधारण 20 मिनिटे वाफेवर शिजल्यावर बाहेर काढा आणि थंड होऊ द्या. गरम रोल कापायच्या प्रयत्नात त्याचे तुकडे पडू शकतात.

• थंड झाल्यावर रोलच्या साधारण 1/2 सेमी च्या चकत्या कापा. फार पातळ चकत्या कापल्या तर वड्या कडक होतात. 
• या वड्या तुम्ही deep fry किंवा shallow fry करू शकता. मी त्या शक्यतो मध्यम gas वर shallow fry करते म्हणजे कमी तेलात होतात. Gas फार मोठा ठेवलात तर वड्या करपू शकतील आणि फार बारीक gas वर केल्याने कडक होऊ शकतील.

 

(Directions:

• Wash and finely chop cilantro leaves.
• Boil water in a steamer.
• Mix together all the dry ingredients with chopped cilantro leaves in a bowl.
• Pour very little water and make a firm dough.
• Divide the dough in 2 parts and make rolls.
• Put them in a steamer and rotate them in regular interval to get cooked evenly from all sides.
• Cook for approximately 20 min. Remove them from steamer and let them cool.
• Cut the roll in to 1/2 cm slices. 
• Deep fry or shallow fry on medium heat.)

     तर अशा या कोथिंबीरीच्या वड्या सगळ्यांनाच अतिशय आवडतात. या खुसखुशीत, चमचमीत वड्या कुठल्याही जेवणात side dish म्हणून एकदम शान आणतात आणि मुख्य जेवणाच्या आधी यांच्यावरच जास्त ताव मारला जातो. या करायलाही अतिशय सोप्या आणि पटकन होणाऱ्या आहेत. कोणी जेवायला येणार असेल तर अधीपासूनही करून ठेवता येतात. तुम्हीही करून बघा आणि कशा झाल्या ते नक्की कळवा.